Een lange sliert lampjes slingert door het bos. We lopen met ruim 200 mensen in de donkerte van een veel te vroege herfstochtend in oktober. Het pad is zo smal dat inhalen onmogelijk is. Dat is niet erg, niemand heeft nog haast. Door het lampje van de loper achter je zie je je eigen silhouet geprojecteerd op de loper voor je. Zo lopen we in elkaars licht.

B en ik waren om vier uur ‘s morgens opgestaan. We hapten voorzichtig onze ontbijtjes weg, terwijl we onze zenuwen probeerden weg te lachen. Toen we de avond ervoor onze startnummers ophaalden spraken we een man van de organisatie die de uitgevallen lopers zou gaan opvegen. Toen hij hoorde dat we eigenlijk nog niet verder dan 60 km hadden gelopen, bleef het even stil. “Oh, dan is het nog een best groot gat naar de honderd, dat zie je niet vaak.”

Dat wilden we liever niet horen.

Ik heb mezelf voorgenomen vooral goed te blijven drinken. Maar het eerste uur lijkt elke slok direct door te stromen naar mijn blaas. Omdat je oplosbare oncomfortabele situaties in een ultra zo snel mogelijk moet aanpakken, sta ik dat eerste uur heel wat boompjes water te geven. Gelukkig kalmeert mijn lichaam na een kilometer of vijftien en hoeft B niet steeds op me te wachten.

Mijn rugzakje zit vol proviand. Reepjes, gelletjes, zoute koekjes en stroopwafels. Ik had gelezen dat je vroeg in de wedstrijd nog vast voedsel kan verteren, maar dat het daarna moeilijker wordt omdat je spijsvertering in lockdown gaat. Ik pak een reepje dat me bij duurloopjes uitstekend bevalt, maar het blijkt niet weg te krijgen. Droog en melig blijft het als een homp in mijn mond rondhangen, totdat ik het met een paar flinke teugen sportdrank richting mijn maag weet te spoelen.

We lopen inmiddels over een smal spoor van platgedrukt gras. Het is drassig en nat en eindeloos. Voor ons loopt een Vlaamse dame met een flink postuur in een strak tempo kilometers weg te malen, terwijl we gezellig kletsen om de saaiheid van het natte winderige grasland wat draaglijker te maken. Ze blijkt een routinier, die al veel vaker dit soort afstanden liep. Het blijft bijzonder om te zien hoe mensen met een uiteenlopende fysiologie zo goed aangepast kunnen zijn aan het lopen van ultra’s. Van kleine pezige mensen, tot beren van lopers.

B heeft ook zijn ritme gevonden. Solide als altijd houdt hij een strak tempo aan en langzaam maar zeker loopt hij steeds verder op me uit. Dat is prima. Ieder zijn eigen race in zijn eigen tempo. Maar het is wel belangrijk om niet alleen te komen lopen. Dat is mentaal zwaar. Er worden continu gelegenheidsduo’s gevormd. Kleine eenheden die een aantal kilometers samen optrekken.

Ik tref een tandarts. Ook zij loopt regelmatig ultra’s en kent alle facetten van een 100km. Een praktisch, no nonsense type dat zaken onder controle lijkt te hebben. We blijken een prima loopduo. Er ontstaan korte, kleine gesprekjes en soms duikt een gesprek opeens keihard de diepte in. Het is heel veilig, want we zullen elkaar waarschijnlijk nooit meer tegenkomen. De tandarts loopt om afstand te nemen, te vluchten misschien, zegt ze weifelend. Het zet me aan het denken waarom ik zelf eigenlijk loop.

Omdat we elkaar zo goed aan de gang houden, maken we ons gelegenheidsduo wat officiëler. De tandarts en ik besluiten op elkaar te wachten bij verzorgingsposten en deze 100km zo goed mogelijk samen uit te lopen. De strategie werkt geweldig en uiteindelijk zullen we zo’n 70km samen optrekken. De tandarts voorop, ik erachteraan hobbelend. Ik bedenk het mantra: “Er is nog geen enkele aanwijsbare reden gevonden om te stoppen met lopen!” Het schalt elke paar minuten door het bos. Als de tandarts over dreigende regen begint, wijs ik haar op de regenboog. Normaliter hoogst irritant, nu noodzakelijk om de gang er in te houden.

Bij de verzorgingspost op 60 km poets ik mijn tanden. Ik had gelezen dat het heel verfrissend kan zijn. Nu, in het bijzijn van een tandarts lijkt het me sowieso geen kwaad kunnen, want ze heeft net verteld dat ultra’s lopen erg slecht is voor je gebit. Verfrist en in een nieuw shirt hijs ik mijn trailvestje weer om. Er vallen veel mensen af op dit punt, of ze laten zich omzetten naar de 75km. Een van hen staat een paar kilometer verder huilend en vloekend in de berm met een gebroken droom. We troosten haar, geven high-fives en even later trekt ze opgelucht een sprintje richting een succesvolle 75k.

Het begint nu echt zwaar te worden. Ik vier wel kleine feestjes, maar echt spetterend wil het niet meer worden. Toen we de 70 km passeerden, riep ik nog: “Hey tandarts, ik heb nog nooit zo ver gelopen!” en kreeg ik een welgemeend: “Goed gedaan, jongen. Heel knap!” terug (Ze blijkt tandarts gespecialiseerd in kinderen). Maar nu is het vechten tegen de drang om te gaan wandelen. Als we de 90 km gepasseerd zijn, valt ons verbond langzaam uit elkaar. De tandarts bijt zich vast in de spaarzame lopers voor ons en begint ze één voor één in te halen. Ze versnelt en ik kan niet volgen.

Ik heb een nieuwe cadans nodig. Ik loop nu alleen met heel in de verte voor mij de tandarts. De muziek die ik heb opgezet en die het definitieve einde van ons lopersduo inluidde doet maar matig haar werk. Ik begin appjes te ontvangen van mensen die me volgen en overduidelijk kunnen zien dat mijn tempo is stilgevallen. Ik wandel en voel me behoorlijk diep in de put zitten.

“Er is geen reden, geen aanwijsbare reden om er niet een drafje in te zetten”. Ik probeer mezelf aan de gang te krijgen en voor korte periodes lukt dat ook wel. En dan gaat het schemeren. Het wordt kouder en ik loop nog steeds alleen. De kilometers worden langer en langer.

Mijn telefoon ontploft. B is binnen! Hoe dan? Wat een beest. Ik wist dat dit zou gebeuren. Ik ben blij voor B, en vind mezelf wel een beetje zielig dat ik er nog niet ben.

De route wordt moeilijker te volgen. De oranje lintjes vallen weg tegen het grijs van de schemering. Zodra ik mijn hoofdlamp op doe wordt alles een stuk beter en reflecteren de lintjes als dwaallichtjes voor me uit. “Alleen nog een rondje rond het meer en je bent er!” appt mijn lief. Dat klinkt te doen. Ik weet aan te haken bij een man die me door het mulle zand voorbij komt en samen tikken we de 100 km aan. Maar we zijn er nog niet. Het pad draait weg van het strandje en duikt een smal bospad in.

De stemming slaat om. “We zijn er bijna”, wordt: “Waarom zijn we er nog niet?” We pikken een derde loper op die alleen nog maar kan zeggen dat hij kapot is. De teller staat op 102 km. We struikelen over de takken en bomen op het pad. Ik ga onderuit. We smeken om de lichtjes van de finish, maar we zien alleen maar nieuwe lintjes oplichten. Er wordt gevloekt, gevallen en getwijfeld. We maken gelukkig de juiste beslissing op een onduidelijk gemarkeerd stuk en rond 104 kilometer zien we zwaaiende rode lichten in de verte. Verkeersregelaars!

“Het is nog 50 meter, max!” roept een van hen. Ik heb niet meer nodig en sprint weg van de andere twee lopers. Volg de lichtjes!

De 50 meter blijkt een leugen. Het is minstens 200 meter. Met een oerkreet die uit mijn tenen komt en die ik niet tegen kan houden, loop ik de loper op naar de finish. Het licht in.

Vandaag heb ik ruim 100 kilometer gelopen. In het licht van B, die zo gek was dit avontuur aan te gaan; in het licht van mijn lief, die me steunde; in het licht van de vrijwilligers die pannenkoeken bakten op 80km; En in het licht van een tandarts.

Lopen doe je niet alleen. Lopen doe je in het licht van anderen.

Tijdens het lopen van een ultra-trail heb je veel tijd om om je heen te kijken, korte gesprekjes aan te knopen en je af te vragen wat al die andere mensen er toch toe beweegt zich urenlang door de heuvels en modder te laten afbeulen.

Zo knoopt B een gesprekje aan met een dame die doodleuk vertelt dat ze twee weken voor deze trail een race van honderdzestig kilometer heeft volbracht. De 57 kilometers van vandaag moeten voor haar rustig uitlopen zijn. Haar vriendin vertelt me dat ze eigenlijk alleen maar meedoet omdat het gratis was via haar werk. “Ze hadden er alleen niet bij gezegd dat ik verplicht dit shirt aan moest”. Met de nadruk op ‘dit’. Ze kijkt me veelbetekenend aan.

Het eerste deel van het parcours is nog prima te doen. Benen zijn nog fris, de heuveltjes zijn nog een leuke uitdaging. Ik kan goed dalen en flink snelheid maken zonder de controle te verliezen. Heerlijk als de zwaartekracht meehelpt.

We worden regelmatig ingehaald door een jonge gast met een zweetbandje om en zijn telefoon in de hand. Elke heuvel, hoe stijl ook, sprint hij ons allemaal voorbij, om vervolgens een kilometertje verder in te zakken. Dit gaat kilometers zo door totdat we hem grijpend naar zijn hamstring ergens rond kilometer 35 voor de laatste keer voorbij gaan. Er wordt een beetje om hem gegrinnikt. Bravoure wordt nogal hard afgestraft als je een kleine 1500 modderige hoogtemeters te bedwingen hebt. Bij elk stijgingspercentage boven vals plat, zet bijna iedereen er een stevige wandelpas in.

Iemand die minder last lijkt te hebben van de heuvels, is een jonge Amerikaan die als een hondje om zijn vriendin heen dartelt. Hij sprint vooruit, zoekt een mooie camerapositie en filmt eindeloos hoe de jonge vrouw van begin twintig, in een zeer zorgvuldig uitgezochte outfit met een lichte tred voorbij huppelt. Omdat onze gemiddelde snelheid op dit deel gelijk is aan die van dit insta-koppel, zijn we een kilometer of vijf tot elkaar veroordeeld. Ik vraag de man of hij een documentaire aan het maken is. “Oh no, this is just for fun, it’s just a bit of a hobby”, waarna de vrouw er op een niet mis te verstane toon aan toevoegt: “Een behoorlijk uit de hand gelopen hobby, ja”. B en ik kijken elkaar aan en zetten een tandje bij, bang dat we straks onderdeel worden van een echtelijke ruzie.

We staan bij een verzorgingspost. Mijn horloge geeft ruim 42 km aan. Ik heb een marathon gelopen. Hoewel ik had bedacht veel feestjes te vieren onderweg, ben ik er nu te moe voor. Ik ben misselijk en sla mijn derde bekertje cola achterover. Een jongen van een jaar of 16 laat me zijn telefoon zien: “Ik hoop dat jullie over een half uurtje binnen zijn, dan blijven jullie de hoosbui voor”. Ik hoor leedvermaak in zijn stem, want dat halen we natuurlijk nooit. Met moeite zetten we ons weer in beweging.

Het begint een beetje te druppelen, en de paadjes worden gladder en modderiger. Bij het afdalen komt vlak achter me een vrouw ten val die de bocht niet meer kon houden. We helpen haar overeind en kunnen door. En dan breken de wolken open. Het komt met bakken naar beneden. Er tekent zich een tweedeling af: De lopers zoals B, die gewoon steady doorlopen alsof er niets aan de hand is. En lopers zoals ik, die in hun rugzakjes beginnen te rommelen er er flinterdunne regenjasjes uit te voorschijn toveren.

Door de vermoeidheid en de capuchon van mijn regenjas, ontstaat er een steeds grotere afstand tussen mij en de buitenwereld. B loopt steeds wat vaker vooruit en ik hobbel er in mijn eigen wereldje wat achteraan. We besluiten dat we ieder ons eigen tempo gaan lopen. Mijn gezicht tintelt, de misselijkheid wil maar niet weg. Ik zet muziek op en na een paar kilometer diepe ellende waarin heuvels hoog boven mij uittorenen, als onbedwingbare bergen en ik me er nauwelijks toe kan zetten om een looppas in te zetten, verlies ik bijna de controle in een afdaling. Ik stuif onbeheerst naar beneden. Mijn hartslag schiet de lucht in, de verdoofdheid wordt weggeblazen door paniek. Ik spring-glij over stenen en modder in een hyperfocus en kom aan de rand van een akkertje tot stilstand. ‘Alive’ van Pearl Jam start in als ik op mijn horloge kijk. Nog maar een paar kilometer. Vol van de adrenaline schreeuw ik het uit. Ik ga dit gewoon halen. Natuurlijk ga ik dit halen!

In het laatste stukje vlak voor de finish voegen lopers van de kortste afstanden zich bij de vermoeide ultra-lopers op het parcours. Ik probeer aan te haken, maar heuvelop val ik steeds weer stil. Pas op de laatste honderd meter laten mijn benen de vermoeidheid voor wat het is en aangemoedigd door het publiek sprint ik zowaar op een paar meter voor de finish nog wat lopers voorbij.

B finishte vijf minuten voor mij. We vinden strandstoelen waar we nauwelijks meer uit kunnen opstaan en ik doe mijn rugzakje af. Ongeveer twee kilo ploft naast de stoel neer. Afgezien van het water en de regenjas heb ik niets van de inhoud gebruikt. 57 kilometer lang zeulde ik reepjes, gelletjes, zoute koekjes én vier stroopwafels mee. Onnodig.

Om me heen kijkend zie ik trotse, vermoeide en gemangelde mensen. Allemaal met een uit de hand gelopen hobby. De Amerikaan zie ik niet.

Vanuit mijn hotelkamer kijk ik uit over de baai van Portree. Het uitzicht is betoverend, met de kleine bootjes dobberend in het kleine haventje, omgeven door de ruige, groene heuvels van de Schotse highlands. Ik sta uit te wasemen na een kleine cultuurshock. Nog geen kwartier geleden was ik alleen op avontuur, met in de wijde omtrek geen mens te bekennen. Maar hier, vlak onder mijn raam, banen de zojuist per tourbus uitgebraakte toeristen zich een weg langs ijssalons, giftshops en elkaar. De doedelzakspeler bij het trappetje naar de haven beleeft gouden tijden.

Ik had op het laatste moment besloten ‘s avonds toch nog even een rondje te gaan hardlopen. Slechts vijf kilometer langs de kliffen en rond een heuvel. Ik stapte in mijn loopkloffie het hotel uit en zigzagde door de stroom mensen die selfie-makend zowel de highlands, die leuk gekleurde huisjes én hun hoofd op de foto probeerden te proppen.

Na een kleine vijfhonderd meter was van de massa mensen weinig meer over. Ik liep nu in een rustig tempo langs de baai. Hier geen eethuisjes meer, geen verkeer, maar slechts een gravelpaadje met hier en daar een bankje om van het uitzicht te genieten. Als het pad na anderhalve kilometer een scherpe bocht naar links maakt, val ik even stil. Ik kijk uit op de Sron a Bhainne, een plateau dat hoog boven de baai uitsteekt en door de avondzon perfect wordt aangelicht. Alles in dit beeld ademt rust. De weidsheid van de highlands ligt hier letterlijk om de hoek.

Het gravelpaadje is inmiddels verworden tot een klauterpaadje vol keien en stenen, met soms een geïmproviseerd trappetje. Ik moet geconcentreerd blijven lopen om niet mijn enkels te verstuiken. Hardlopen wordt spelen. Ik stap en spring over de route en weet zelfs wat snelheid te maken. Het is van korte duur, want een paar minuten later zakt mijn tempo volledig in, als het pad slingerend steil omhoog leidt. Mijn overmoedig ingezette heuvelsprintje wordt al snel gesmoord in een steeds smaller wordend paadje dat maar niet lijkt op te houden. Varens komen tot mijn heupen en niet veel later ben ik opgeslokt door het groen.

En dan vlakt het pad af en ben ik boven. Door al het draaien van het pad ben ik mijn oriëntatie een beetje kwijt, maar gelukkig is er geen enkele andere mogelijkheid dan het meest logische pad te volgen. Het pad is hier breder en een combinatie van modder en grind. Het is heerlijk om hier snelheid te maken, maar ik word meteen gestraft als ik mijn focus verlies. Tussen het grind en gruis zijn venijnige afstapjes en keien verborgen en mijn enkels laten het meteen weten als ik niet helemaal neerkom zoals de bedoeling is. Op volle snelheid dender ik naar beneden, tot daar plots, vlak na een flauwe bocht, een hekje opduikt. Ik moet vol in de ankers om niet over het hekje geslingerd te worden. In een wolk van gruis en stof kom ik grijnzend tegen het hekje tot stilstand. Op het randje van verstandig is het leukst.

Twee wandelaars die me tegemoet komen, kijken me verbaasd aan. Ik open het hekje en dribbel rustig verder. De glimlach wil nog niet van mijn gezicht. De baai van Portree komt weer in zicht en daarmee maakt het avontuur langzaam plaats voor asfalt. Ik zet nog een beetje aan als de weg omhoog het centrum in gaat en sta voor ik het weet weer voor de deur van het hotel. Ik check mijn klokje. Nog geen half uur ben ik weg geweest.

Misschien verschillen we toch niet zo veel van elkaar, de touringcar-toerist en ik. We beleven op onze eigen manier a complete highland experience in 30 minutes. Snel nog even een selfie maken.

We staan met zijn allen een beetje zenuwachtig in het startvak, als bangige schaapjes drukken we ons naar achteren, in plaats van dat we ons verdringen voor de startstreep. Pas als de starter er een opmerking over maakt, stappen een paar lopers naar voren. Brede grijns, borst vooruit. Bravoure verbloemt de spanning. De startklok telt af tot de laatste seconden. Een kleine vrouw stapt op het laatste moment naar voren, neemt de houding aan van iemand die een 1500 meter gaat lopen, en stuift weg op het startsein. De rest komt uitgelaten maar voorzichtig in beweging. 50 kilometer is een roteind, onontgonnen terrein voor de meesten, oude vriend voor sommigen. “Rustig aan. Het is best een pittig eindje, maar wél mooi!”, roept de starter ons nog na.

Ik speelde al zeker twee jaar met het idee om een ultra te lopen, maar er waren schroom, twijfel en blessures. Door het niet te concreet te maken, kon ik het mooi blijven uitstellen. Uiteindelijk was het een belg in een dino-pak, die mijn vage vermoedens, aannames en vragen over het lopen van een ultra kon beantwoorden. Ik had alleen boekenkennis, hij had al meerdere ultra’s gelopen en had een praktische kijk op de zaken. We liepen een promotie-rondje door Den Haag met een klein clubje lopers, waarvan drie in een opblaas dino-pak. De belg zweette zich het ongans in zijn pak, terwijl hij rustig uitlegde dat je de man met de hamer zéker gaat tegenkomen en dat je dan gewoon moet accepteren dat je een minuut per kilometer zal inleveren. “Geen probleem, vind je nieuwe ritme en blijf doorlopen.” Zo simpel kan het zijn.

De dag voor de ultra stelde ik een doos samen met reepjes, electrolyten, gelletjes en alles waarvan ik dacht dat ik het nodig kon hebben. De indrukwekkende verzameling liet vooral zien dat ik eigenlijk geen idee had waar ik aan begon. Zooi voor zekerheid. Ooit had ik in mijn hoofd het geromantiseerde idee in mijn eentje een ultra te lopen langs de kust. En dan mezelf tegen te komen en vol mooie inzichten en levenswijsheden te finishen. Dat idee stond uiteraard compleet los van de pijn en moeite die het lopen van zo’n afstand in werkelijkheid is. Ik ben dus maar wat opgelucht dat B bijna schouderophalend toestemde mee te gaan. We trainden 38km in de duinen, door het mulle zand, op en neer door de duinen. Een van de zwaarste trainingen ooit. Doodleuk reed B na de onze training door naar de tennisbaan. Hij had nog een toernooitje te winnen. Hij was er duidelijk klaar voor. Nu ik nog.

De mierzoete koffie-met-melk smaak landt zwaar op mijn maag. In de training beviel dit gelletje prima, maar nu op 35km moet ik snel wat drinken om de smaak weg te spoelen en niet te kokhalzen. Ik zeul een regenboog aan gelletjes en reepjes mee, maar de gelletjes gaan moeizaam en aan de reepjes moet ik al helemaal niet denken. De chips en cola bij de verzorgingsposten doen het dan wel weer verrassend goed, net als de sinaasappel.

De sfeer bij de verzorgingsposten is geweldig. En steeds weer duikt een man op die ons op de vreemdste plekken toejuicht en roept dat het er soepel uitziet. Een fijne leugen. Op 43 km vier ik een klein feestje. Zo ver liep ik nog nooit. Maar een paar kilometer verder heb ik het al weer zwaar; mijn gemoedstoestand begint steeds meer te lijken op het landschap waarin ik loop, stijgen en dalen, wegzakkend in mul zand, me sterk voelend als het vals plat naar beneden gaat en dan weer ploeterend omhoog. B loopt steeds iets voor me uit en wacht me eens in de zoveel tijd op. Ik probeer bij te blijven, maar het wordt steeds moeilijker. Ik kan zijn tempo niet volgen en B vindt zijn ritme niet als hij steeds moet wachten. Ik weet ook niet meer of er nog een laatste verzorgingspost is. Het drukt op me. Wat dacht ik ook nu helemaal, belachelijk idee zo’n ultra, ik voel me een wannabe, een neploper. En dan sta ik stil, voor de zoveelste keer. Mijn benen stoppen gewoon… of eigenlijk: Mijn hoofd stopt mijn benen. “B!” roep ik naar het stipje voor me. “Ik trek dit tempo niet meer…”. We besluiten niet meer op elkaar te wachten en lopen op eigen tempo verder. Rustig komen andere lopers langszij. Heel langzaam kom ik weer in beweging. Accepteren, hoor ik de dino-belg zeggen. Jaja.. makkelijk gezegd. Mijn gedachten verdwalen in stappen, afstanden, adviezen en getallen.

Ik loop als een zombie het lange rechte stuk. Er komt geen eind aan… maar dan opeens staat daar een verkeersregelaar: “Nog een paar honderd meter tot de volgende verzorgingspost”. Wat? toch nog een verzorgingspost! Het is dat ik niet meer kan huppelen. Bij de post sla ik minstens drie bekertjes cola achterover, vul mijn flesjes en graai in het eten. Oh, wat een hemels stukje aarde is deze paar vierkante meter verzorgingspost.

En dan, als ik weer opstart, met een grimas op mijn gezicht, begint het me te dagen: Ik ga dit gewoon halen, al duurt het de rest van de dag. Mijn geschuifel wordt een ritme, de verdwaalde denksels in mijn hoofd keren terug naar de focus en ik begin weer controle te krijgen. Weg met de adviezen, de getallen. Gewoon lopen. Dat is zwaar en moeizaam, maar niet onmogelijk. Een klein stukje van een liedje herhaalt zich als een vastgelopen plaat in mijn hoofd. Helemaal prima. Op het ritme zet ik mijn stappen. Ik zing zelfs stukjes mee. Ik heb er de adem niet echt voor en ik slinger schorre tonen om me heen. Alleen ik hoor er een liedje in. De hele situatie maakt me erg vrolijk.

Ik passeer zowaar een medeloper, die het nog veel zwaarder heeft dan ik, tegen de oververhitting aan. Ik probeer nog het liedje voor haar te zingen dat mij al kilometers aandrijft, maar het klinkt nergens naar en het helpt haar ook niet. “Maar ik kom er heus wel”, zegt ze nog. “Ik ben er bijna”. En ze heeft gelijk. Ik was eigenlijk niet eens meer zo bezig met de finish, maar daar opeens breekt het landschap open en gaat de laatste kilometer in. Ik ben afgepeigerd en loop als een houten klaas. Maar ik loop, en versnel zelfs zo dat ik met een aardig gangetje de finish over kom. Het is volbracht, en het grote is klein geworden. Niets heroisch, geen medailles, niets. Een man van de organisatie onthaalt me glimlachend: “Best een pittig eindje he, maar wél mooi!”

B. zit aan een tafeltje. Ook pas net binnen. Kramp. Net in de laatste kilometers. We klappen voor de andere lopers, bleke gezichten praten nog even na. Uiteindelijk lopen we wankel en steunend naar de auto.

Maar wél mooi.

Nog nooit hebben schoenen mij zo verraden. Halverwege een duurloopje van 20 km, op het verste punt van huis strompel ik naar de berm en trek ze uit. De aanblik van mijn voeten bevestigt wat ik natuurlijk al lang voelde. Enorme blaren, gescheurde huid: één grote bende. Ik probeer een stukje zonder sokken, vouw, duw en trek aan de Mizuno’s, maar het mag niet baten. We hadden al een moeizame relatie, deze Mizuno’s en ik, maar dit is de druppel. De Mizuno’s werden me aanbevolen na een uitgebreide loopanalyse met camera’s en een hoop moeilijk kijken door de verkoper. Ze zaten wel redelijk, dacht ik. Totdat ik er echt op ging lopen. Soms ging het prima, dan werkten we samen, de schoenen en ik. Vaker zaten we elkaar in de weg. Maar dit hier in de berm naast het wandelpad is een regelrechte vechtscheiding. Deze misbaksels trek ik niet meer aan. De winkel waar ik ze kocht vertrouw ik ook niet meer, besluit ik… en met een grimas strompel ik de 10 kilometer terug naar huis.

Dat het ook anders kan, merkte ik toen ik jaren later een paar trailschoenen aangemeten kreeg (Hoka Mafate’s). Het was liefde op het eerste gevoel. Ik vond het altijd maar wat vreemde schoenen, met die dikke marshmallow zolen, maar dit voelde echt helemaal geweldig. Ik wist meteen dat we maatjes zouden worden. Ze hebben me -inmiddels tot op de draad versleten- geen moment in de steek gelaten. En daarom liggen ze nog steeds in mijn huis. Terwijl ik ze niet meer draag.

Ik vind het bevreemdend om te merken dat ik bijna persoonlijke relaties met schoenen heb. Mijn hardloopschoenen zijn echt meer dan objecten die ik onder mijn voeten bind om te kunnen hardlopen. Mijn hardloopschoenen zijn verbonden met de ervaringen die ik opdoe tijdens het hardlopen. Zelfs aan schoenen die ik nauwelijks draag, zit een emotie verbonden. Ik heb barefoot Merrell’s (minimale schoenen zonder enige ondersteuning) die me een utliem gevoel van vrijheid gaven tijdens ons eerste loopje. Ik stoof met een enorme glimlach door de stad, zeker wetend dat dit toch het échte lopen was. Om een dag later nauwelijks rechtop te kunnen staan omdat mijn kuiten compleet verkrampt waren. Ze dragen een belofte in zich mee die ik waarschijnlijk nooit waar ga maken. Ik heb het wel geprobeerd, maar om goed barefoot te kunnen lopen moet je de rust hebben om langzaam, heel langzaam op te bouwen. En dat kan ik dus niet. Maar ze gaan niet weg, want ze staan voor een gevoel van vrijheid dat ik alleen op die schoenen heb ervaren. Heel soms mogen ze nog mee.

Liefde voor schoenen is ook persoonlijk. Neem mijn fijne oude Saucony’s, die op internet werden beschreven als: “won’t evoke many emotions (…) You probably won’t love them or hate them”. Voor mij zijn het schoenen als vrolijke Jack Russels: betrouwbaar en altijd in voor een paar kilometer meer. Bovendien zijn ze zo belachelijk lichtgevend geel dat ik zeker weet dat ik er in het donker nooit mee zal verdwalen. Ruim duizend kilometer liepen we samen en ze zitten nog steeds heerlijk. Als hardloopschoen zijn ze al wel even uit de roulatie. Maar wegdoen? Nee.

Soms heeft de relatie met nieuwe schoenen een moeizamere start. Zo blijken mijn flat earth Altra’s compleet ongeschikt voor mij om fijn op hard te lopen, maar als herstelschoenen zijn ze geweldig: zacht, soepel en eerlijk. Mijn online gekochte carbon-plated snelle Hoka’s leken een miskoop; na een paar rondjes door het park moest ik toch echt toegeven: ze zitten voor geen meter. Zo lagen ze al even te verstoffen in een hoekje, totdat ik ze mee uitliet op de baan. Daar komen ze tot hun recht en lopend op snelheid zitten ze heerlijk. Op de baan wil ik niets anders meer. We zijn toch nog vrienden geworden.

Mijn huidige loopvriendjes heten Clifton en als ik besluit na wat blessureleed eindelijk weer eens onbevangen en zorgeloos een stukje te gaan lopen, voel ik na een paar kilometer dat er wat helemaal mis is. Alsof een steentje ergens op mijn achillespees duwt. Maar er zit niets in mijn schoen. Na nog een paar honderd meter loop ik te hinken en begin ik te vrezen voor een Mizuno-moment. Het is de hielkap van de schoen die in mijn hiel prikt. Verraad!? Nee, niet mijn trouwe Cliftons! Hoe kan dit?

Thuis test ik verschillende schoenen en bestudeer mijn voet. Op mijn achillespees zit een bultje. Die schuurt en duwt tegen de hielkap van de Clifton. Het is niet de schoen, maar mijn lichaam dat me weer eens in de steek laat. Als ik een weekje later een trail loop op mijn normaliter zo geweldige trailschoenen, is het drama compleet. Na de trail is het bultje een grote rode verdikking geworden waar ik niet te hard naar moet wijzen.

Ik zin op een oplossing. Als ik de hielkap verwijder, zou het probleem misschien wel opgelost zijn. In ieder geval tijdelijk. Ik test het uit met een oude schoen. Met wat gepruts weet ik de hielkap los te peuteren en dubbelzijdig tape helpt de schoen daarna weer enigszins in model te krijgen. En het werkt eigenlijk verbazingwekkend goed. Ik loop er een tempotraining op en heb nergens meer last van. Bovendien houdt mijn knutselwerkje stand, de schoen blijft heel.

Als ik het aan wat bevriende atleten vertel, verklaren ze me voor gek. Ook de schoenmaker die ik professioneel mijn schoen wil laten modificeren kan er niets mee. “Meneer, dat kan helemaal niet zonder de schoen compleet te slopen”. Zelfs als ik uitleg dat ik het zelf al gedaan heb, wil hij me niet helpen en ik merk dat hij het sowieso een rare vraag vindt. Totdat ik een relaxte ultraloper tref, die er niet van opkijkt. “Joh, ik ken mensen die hun halve schoen openknippen. Als het lekker loopt, loopt het lekker.” Het is net dat zetje dat ik nodig heb.

Een paar dagen later neem ik, gewapend met een scalpel, wat tape en een beetje bravoure, mijn schoenen serieuzer onder handen. Ik werk ze zo netjes mogelijk af en het resultaat mag er zijn. Alles zit weer stevig op zijn plek. Het aanpassen van het materiaal waarmee ik loop werkt zeer bevredigend en dat doet me denken aan Knippenberg. Knippenberg bewaarde bijna al zijn schoenen, zoals te zien is aan het eind van deze docu over hem. Vermaakt met bizonkit en stukjes rubber, om ze langer mee te laten gaan en aan te passen aan zijn lichaam. Met een lichte trots stap ik de kamer rond op mijn aangepaste schoenen. Morgen gaan we weer samen lopen!

Er blijken twee scholen ‘De Klipper’ te heten en ik sta niet bij de juiste. De oostenwind jaagt guur langs de eenvormige gebouwen van deze geëxplodeerde groeigemeente. Nog ruim een half uur. Iets verderop staat een vrouw ook nogal verbaasd om zich heen te kijken. Ze heeft hardloopschoenen aan en ik herken een lotgenoot. Na wat navragen fietsen we samen naar de juiste school. Startpunt van mijn eerste wedstrijdje van het jaar, een dertig kilometer over asfalt, voornamelijk door de polder.

Aangekomen bij de tassenafgifte check ik mijn telefoon. Waar is B nu toch? Het was zijn idee. Ik app en bel, maar hij neemt niet op, berichten blijven ongelezen. Ondertussen is de tassenafgifte een chaos, terwijl de ene helft van de volgepropte gymzaal van zijn tas af wil, probeert de andere helft wapperend met een nummertje zijn tas juist op te halen. Kleine irritaties ontstaan, maar vooral onrust, want de tijd begint nu toch een beetje te dringen. Over een kleine tien minuten moet ik starten. Zou B misschien al in het startvak staan?

Deze hele loop lijkt opeens zo’n slecht verhaal te worden. Dertig kilometer op asfalt, met mijn zere knieën. Stom idee. Ik heb het koud. Ik heb echt te weinig aan. En waar is B, hij laat me toch niet zitten? In mijn eentje zo’n afstand lopen zonder muziek. Waarom heb ik mijn oortjes niet mee? Ik ben laat en sluit helemaal achteraan aan in het startvak, tussen mensen die straks -met alle respect- in een veel lager tempo zullen starten en waardoor ik sowieso de eerste paar kilometer niet in een ritme kom. Ik vervloek B omdat hij er niet is, omdat ik zonder hem hier niet had gestaan en omdat ik er helemaal geen zin meer in heb. Wat een klotezooi is dit.

Het startschot klinkt en de massa begint langzaam in beweging te komen. Ik probeer iets van ritme te vinden, zigzag tussen de lopers door en zoek tevergeefs naar de lange gestalte van B. Uiteindelijk kom ik tot rust in een prettig tempo en mijn gemoed klaart iets op. Het parcours is druk want de halve marathon en de dertig kilometer volgen grotendeels dezelfde route. Bij de splitsing overweeg ik heel even linksaf te slaan naar de halve marathon, maar dat kan ik uiteindelijk niet aan mezelf verkopen en sla rechtsaf. Binnen een paar honderd meter is het rustig om me heen. Heel in de verte lopen mensen voor me. Er loopt niemand achter me. De oostenwind in de rug, een voorzichtig zonnetje maakt een zachte schaduw.

En dan, op een lang lint asfalt midden in de polder, vallen heel langzaam mijn ogen dicht. En een moment is er niets anders dan het gevoel van mijn lichaam, mijn ademhaling en de cadans van mijn benen.

Ik loop met mijn ogen dicht.

Mijn ogen moeten ook weer open, dat weet ik best. Maar nog heel even niet. Ik weet niet of het runners’ high is, of gewoon een vreemde gewoonte van mij, maar ik loop soms ook kleine stukjes van mijn baantrainingen met mijn ogen dicht. Nooit in de bochten, uiteraard… maar het tweede rechte stuk van een 400 meter, net na de tweede bocht. Even een paar passen met mijn ogen dicht. Vaak aan het einde van een training, als de focus goed is, het lichaam moe maar nog krachtig is. En dan even alles buitensluiten en luisteren en lopen.

Bij de finish hoor ik opeens mijn naam. B. staat me verbaasd aan te kijken. Hij had me nog gezocht. B. was er wel, maar stond bijna vooraan, want hij was eigenlijk te laat. We hebben hetzelfde tempo gelopen, een paar honderd meter van elkaar vandaan. Maar ik had hem natuurlijk niet gezien, want ik loop met mijn ogen dicht.

Bij het online bestelde pakje zat een handgeschreven briefje: “veel loopplezier met je sokken!” Zo’n persoonlijke boodschap doet het natuurlijk altijd goed; het is pure marketing… maar ik kon niet anders dan denken: “oh, dank je, aardige mevrouw!” Mannenhandschriften zijn vaak hoekig, maar dit was duidelijk een dameshandschrift. Een beetje rond en vlot geschreven. Zo kwam het dat ik weken later op de fiets stapte, begeleid door een bleek zonnetje, toch maar eens ging kijken waar ze toch zulke fijne briefjes schrijven. Bovendien had ik trailschoenen nodig. Want ik had een plan.

Het bleek dat de winkel van MST op zo ongeveer het meest troosteloze stukje van Zoetermeer te vinden was. En dat wil wat zeggen. Ik fietste het bedrijventerrein op waar de wieken van enorme windmolens lange schaduwen tussen de grijze blokken van bedrijfspanden lieten glijden. Steen, golfplaten, vrachtwagens. Niet echt de plek die je voor ogen hebt bij avontuur en de singletracks. En die waren wel onderdeel van mijn plan.

Net als bij een echt lange duurloop, kun je in een dip raken… het even niet meer zien zitten. Alles is dan grijs, kost moeite en je weet niet meer waarom dit alles ooit een goed en haalbaar idee leek. Dat is hoe een bedrijventerrein in Zoetermeer voelt. Totdat je de MST winkel binnenstapt. Dan is daar je runners’ high.

Er zijn een paar soort winkels waar ik altijd iets langer blijf dralen dan strikt noodzakelijk. Omdat ik de sfeer in de winkel, dat kleine universumpje, niet wil verlaten. Nog even niet. Van die fijne boekwinkels, waarin tijd er niet toe lijkt te doen. Muziekwinkels, waar mijn budget nooit toereikend is voor mijn dromen. En nu dus de MST store. In Zoetermeer.

Ik had mijn nieuwe sokken aan, die ik eerder online had besteld. Van die teensokken die helemaal geweldig zijn, maar waarmee ik eigenlijk met mijn brede voeten in geen enkele hardloopschoen meer pas. De winkel is imponerend. Groter dan de voordeur doet vermoeden. Een plek waar bovenop een kledingrek een versleten schoen staat met het stof van de Marathon Des Sables er nog op. Als je er geen oog voor hebt, loop je er aan voorbij. Maar als je goed oplet, zie je overal in de winkel artefacten staan. Ze staan er niet om mee te pronken, ze staan niet in een vitrine: ze onderschrijven enkel de autoriteit die je hier kunt vinden.

Ik ben op een krukje geplaatst en om mij heen staan een stuk of wat dozen. Ik pas net mijn eerste paar trailschoenen, als een man naast me plaatsneemt. Een onberispelijk geklede man van middelbare leeftijd in een overhemd. Ik wasem nog een beetje uit in mijn bijeengeraapte wielerkloffie, terwijl ik aan de veters van mijn schoenen pulk. Aan de verkoper doet hij zijn verhaal. Dat hij zo snel last van zijn voeten krijgt. Meestal na 50 of 60 kilometer al. En dat het dan wel wat onprettig lopen is. Ik kijk de man van opzij aan, de veters vallen uit mijn handen. De verkoper wijst naar mijn linkervoet, waar nog geen schoen aan zit. Kijk, misschien is dat wat: van die teensokken, dat voorkomt blaren. Ik wiebel even met mijn tenen en zeg dat ze heerlijk zitten, die sokken. Diep onder de indruk probeer ik mijn gezicht in de plooi te houden. Onderschat niemand, hier. De buitenkant zegt niets over de inhoud.

Mensen die naar MST gaan, hebben vaak zo’n plan, droom, of een groot doel voor zichzelf gesteld. Maar dat doel hoeft niet altijd met lopen te maken hebben. In een van de meest geweldige momenten die ik in de MST store heb meegemaakt, schitterde een dame en één korte, verbijsterde blik van een verkoper. Ook deze dame had duidelijk plannen. Ze was door de hele winkel te horen. Trailrunning was trending op haar socials, dus hier was ze dan. Klaar om alle spullen aan te schaffen en op avontuur te gaan. Deze vrouw was serieus geld aan het uitgeven, want er lagen al wat shirts en shorts op de toonbank. Zorgvuldig gecomponeerde outfits, met een duidelijk thema.

De vrouw had een nieuw paar rode trailschoenen aan en was nu op weg naar de wand met trailvesten. Wie ooit wel eens zo’n vest aangemeten heeft gekregen, weet dat pasvorm het allerbelangrijkste is. Merk doet er dan minder toe, net als kleur. De vrouw zei dat dit vest dan misschien het beste was, maar het was niet rood. Haar vest moest rood zijn. Anders zou het niet matchen bij haar schoenen. Dit was het moment dat de verkoper, die al een tijdje deze dame bij probeerde te houden terwijl ze door de winkel fladderde, mijn blik kruiste. Twee ogen, wijd open in complete verbijstering. De vrouw draaide zich om en de verkoper herstelde zich. Kreeg zijn gezicht net op tijd in de plooi en glimlachte berustend.

Was het deze vrouw om het lopen te doen, of ging echt het enkel om de mooie Instagram-post van een nieuwe look? Het zal een dure selfie geweest zijn.

Maar ik hoop dat ik het mis heb. Want de buitenkant zegt niets over de inhoud. Dat geldt net zo goed voor deze vrouw als voor de introverte ultraloper. Wie weet waar de rode trailschoenen de vrouw hebben gebracht.

En het geldt ook voor het oude pand van de MST-store. Die grijze kolos, op dat troosteloze bedrijventerrein. De buitenkant doet er niet toe.

Het gaat om de inhoud.

Het parkje is een waas van groen. De bomen, de struiken, ik ken ze allemaal. Ik loop hier regelmatig. Bijna op de automatische piloot. De vermoeidheid is daar, maar het tempo is nog goed. Local Legend langs de herten. Bijna thuis.

En dan is er een witte flits, ergens aan de rand van mijn blikveld. Het duurt een paar passen voordat het tot me doordringt. Iets is anders dan anders, hier. Op dit stuk, dit pad dat ik kan dromen. Ik vertraag. Kijk om, maar zie niets.

Ik twijfel wat ik moet doen. De damp slaat van me af. Mijn adem nog in een hoog ritme, mijn benen stilgevallen. Nu ze uit het ritme zijn gehaald, laten ze merken dat ze bestaan. Een paar passen loop ik terug, scan de bosjes en de bomen. Wat is er hier anders dan anders?

Omdat het nog vroeg is, heeft de zon nog niet de tijd gehad om de kou uit de schaduwen onder de bomen te verdrijven. Ik voel me afkoelen nu ik niet meer in beweging ben, het kruipt mijn kuiten in. Het pad waarop ik sta, de bosjes en de bomen zien er anders uit vanuit stilstand, ik zag ze eerder alleen vanuit beweging. Als een decor dat wegrolt onder mijn voetstappen. De manier waarop je het landschap leest, is afhankelijk van de snelheid die je hebt.

Robert MacFarlane kan landschappen lezen. John Muir kon het. Kan ik het ook? In dit kleine cultuurlandschapje, parkje van niks. Nu ik stilsta en terugkijk over het pad zie ik een plek waar de bosjes iets terugwijken van het pad. Er staat een boom. Iets scheef, met half verborgen een oude holte op ooghoogte. De holte is oud, dat kan ik zien omdat de bast weer is terug gegroeid. De boom probeert zich uit alle macht weer te sluiten.

Alsof het een altaartje is, staat in die holte een smetteloos wit kraanvogeltje. Met zorg gevouwen uit een klein vierkant stukje papier. Het is een klein wonder. Ik durf het niet aan te raken, omdat het tafereel bijna heilig aandoet. Iemand heeft een kraanvogel gevouwen, het meegenomen en hier, uit het zicht en met gevoel voor esthetiek neergezet. Waarom? Is dit een bijzondere plek voor iemand, of is dit zomaar een willekeurige plek voor achteloos gevouwen origami tijdens een wandeling… of is juist de lol dat ik er nu zo verbouwereerd naar sta te kijken?

Als ik weer in beweging kom, loop ik stroef, zwaar, maar met licht gemoed.

Thuis leert mijn dochter me een kraanvogel vouwen. “We moeten er nog iets meer dan 400”, zegt ze. Op school is de legende verteld dat een ieder die 1000 kraanvogels vouwt, een wens mag doen. De klas vouwt 1000 kraanvogels als onderdeel van een eigen verzonnen ritueel. Het zorgt voor een geweldig groepsgevoel waarbij uiteindelijk alle kinderen over een vuur van 1000 zelfgevouwen kraanvogels springen, op naar de toekomst.

Mijn kraanvogel is een treurig vogeltje geworden. Beduimeld, scheef en gekreukt. Mijn dochter kijkt me bemoedigend aan. “Ze worden beter als je er meer maakt.”

Zou de maker van de kraanvogel in de boom er ook 1000 hebben gemaakt, vraag ik me af. Dat kraanvogeltje was zo perfect gevouwen, dat er zeker 999 aan vooraf moeten zijn gegaan. Waar zijn die andere 999 dan gebleven? Op wat voor plekken zouden die staan? In nisjes, om hoekjes?

Loop en lees het landschap. Wie weet wat je vindt.

Een scherpe pijn vlamt razendsnel van mijn voetzool richting mijn kuit. Zonder dat ik er iets aan kan doen ontsnappen me gesmoorde vloeken. Mijn ogen branden en ik moet de reflex onderdrukken mijn been in te trekken. “Ik geloof dat ik de juiste plek gevonden heb.” merkt de sportarts vrolijk op. “Voor de zekerheid ga ik nog wel even waaieren”. Waaieren klinkt vrolijk, als een iets luchtigs, maar ik weet wel beter. Waaieren betekent dat ze de naald nog een paar keer onder net een andere hoek mijn hiel in steekt. “Hoe voelt dit?” klinkt het achter me. “Een beetje onprettig” stamel ik, terwijl ik mijn hoofd in de bank begraaf. Allemachtig, ik ben wel wat gewend wat betreft naalden, maar hier moet ik toch even van bijkomen.

Hoe komt het toch dat fysio’s altijd even extra hard willen duwen op precies dat plekje waar die spierknoop zit, sportartsen en bewegingswetenschappers inbussleutels in je hiel duwen, of naalden al dan niet voorzien van een beetje stroom je lijf jagen? Stelletje sadisten. Vooralsnog hebben de behandelingen nauwelijks effect. Of het moet zijn dat mijn hielspoor in vergelijking met de behandeling toch eigenlijk best meevalt.

De vorige keer dat er een glucose-injectie in mijn hiel werd geplaatst, werd ik tijdens de fietstocht terug naar huis (ruim 20km) een paar keer getrakteerd op steken in mijn linkervoet, fel en heftig als een magnesiumvlam en even snel weer verdwenen. Voor de medeweggebruikers moet het vreemd zijn geweest om mij op mijn cyclocrossertje voorbij te zien komen: het ene moment soepel, maar dan ineens heftig “oooooh man, tééring!” roepend. Gevolgd door een onbeheerste slinger aan het stuur, duidelijk alles vergeten wat ik ooit tijdens mijn verkeersexamen in groep acht had geleerd. “Wow, zo dan!” stuur weer recht. Blikken negeren. Houding alsof er niets is gebeurd en door!

Dit keer houdt mijn hiel zich koest op de terugweg. Hij voelt beurs en mishandeld, maar geen vlammen. Het begint pas te steken als ik bijna thuis ben en ik een man ontredderd op de grond zie zitten naast zijn fiets. Duidelijk zojuist gevallen. Ik stap af om de man te helpen en zodra ik dichterbij kom, besef ik dat dit een veel ingewikkeldere situatie wordt dan even iemand overeind helpen. De man stinkt naar alcohol (het is nauwelijks middag) en zit onder de schrammen, blauwe plekken en wonden. Duidelijk niet alleen van deze valpartij. Het steekt omdat ik de man graag wil helpen, maar ik eigenlijk het liefst deze situatie wil ontvluchten. Was ik nou maar doorgefietst.

Alsof ik nog terug kan.

Ik help de man overeind (tot zo ver de corona regels) maar hij zakt bijna meteen weer door zijn knieën. De man begint hele verhalen, nauwelijks verstaanbaar en zonder logica. Hij blijkt vlak bij te wonen en ik kan weinig anders dan hem proberen veilig naar huis te brengen. Hoewel de man eerst vraagt of ik een engel ben die hem komt redden (“nee, ik kwam gewoon langs”) wordt hij agressief als ik zeg dat hij het de rest van de dag maar bij water moet houden. “Ik drink al twee weken niet meer, goddomme!” We lopen inmiddels midden op de weg en worden opzichtig genegeerd door de mensen die ons tegemoet komen fietsen en duidelijk om ons heen moeten laveren. Blikken negeren. Houding alsof er niets is gebeurd en door!

Mijn grote schrijfheld Bill Bryson (hij liep de appalachian trail en schreef er meesterlijk over) stelt in één van zijn boeken dat je de kwaliteit van een samenleving kunt aflezen aan hoe die maatschappij omgaat met mensen die zich aan haar rafelranden bevinden, er niet in lijken te passen, of dolende zijn. De instabiele figuur naast me is één en al rafel.

Om de paar meter staan we stil en wil de man weer gaan zitten. Zijn armen onder de plekken en handen die het stuur omklemmen als een reddingsboei. Als we eindelijk in het portiek aankomen waar de man gelukkig weet op welk knopje hij moet drukken, strompelt hij het halletje in. Ik vertrouw het nog niet helemaal, maar heb mijn fiets nog vast en op het moment dat ik even omdraai, zakt de man met flink geraas wederom in elkaar, knalt met zijn hoofd tegen de brievenbussen en raakt verstrikt onder zijn fiets. “Ik wil goddomme voetbal kijken, het zijn die bloedverdunners! Jij moet gaan. Ja?” Ik help de man overeind, probeer ondertussen een oogje op mijn fiets te houden die onbeheerd buiten staat en voel de dreigende houding en het veel te kleine halletje. Ik wil weg.

De man klampt zich vast aan zijn fiets, wankel. Ik stap het halletje uit en pak mijn crossertje. “Hup, weg!” hij kijkt me dreigend aan. “Ik ga voetbal kijken, goddomme!” Hij draait zich schuifelend om. Houding alsof er niets is gebeurd en door.